कासा
उर्फ पद्मदुर्ग हा जलदुर्ग आहे. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी बांधलेला कासा
किल्ला मुरुड गावा जवळील समुद्रात आहे. मुरुड हे गाव तालुक्याचे असून ते
रायगड जिल्ह्यामध्ये आहे. मुरुड हे जंजिरा या जलदुर्गामुळे प्रसिध्दच आहे.
या मुरुड गावाजवळ जंजिरा, सामराजगड आणि कासा उर्फ पद्मदुर्ग असे किल्ले
आहेत. मुरुड गावातून राजपुरीकडे जाणारा गाडी रस्ता आहे. या रस्त्यावरच्या
खाडीलगत एकदरा गाव आहे. याच्या किनार्यावर अनेक मच्छीमारी नावा उभ्या
असतात. या मच्छीमारी नौकावाल्याकडे चौकशी केल्यास यातील एखादी नौका
आपल्याला कासा किल्ल्याकडे घेवून जावू शकते आपण संख्येने जास्त असल्यास
फारसा आर्थिक भार पडत नाही. सागराची आणि हवामानाची परिस्थिती पाहूनच हे
मच्छीमार कासाकडे येण्यासाठी तयार होतात. आपण आगावू चौकशी करुन किंवा
आदल्या दिवशी जर नौका ठरवली तर वेळेची बचत होऊन गैरसोय टळू शकते.
जवळ असलेल्या जंजिरा किल्ल्याच् या सहाय्याने सिद्दी अतिशय प् रबळ झाला होता. त्याच्या आरमारी सामर्थ्याने त्याने किनारपट्टी वर धाक जमवला होता. सामान्य रयत ेची पिळवणूक होत होती. त्यामुळे सिद्दीच्या अत्याचाराला पायबंद घालण्यासाठी शिवाजीराजां नी मुरुडच्या सागरात असलेल्या का सवाच्या आकाराच्या बेटावर किल् ला बांधण्याचा निर्णय घेतला. त्या नुसार कासा उर्फ पद्मदुर्ग हा ज लदुर्ग बांधला. त्याबद्दल महारा जांनी उद्गार काढले, पद्मदुर्ग वसवून राजापुरीच्या (जंजिरा) उर ावरी दुसरी राजापुरी उभी केली आ हे. कासा किल्ल्यामुळे जंजिर्या च्या सिद्दीला चांगलाच पायबंद ब सला. एकदण्यापासून किंवा राजापू रीपासून नावेने तासाभरात आपण का सा किल्ल्याला पोहोचतो. कासा किल्ल्याचे दोन भाग आहेत. एक मुख्यकिल्ला आणि त्यासमोरी ल पडकोट. पडकोट मोठय़ा प्रमाणा वर नामशेष होत आला आहे परंतु मु ख्यकिल्ल्याची तटबंदी मात्र अजू नही उत्तम पैकी शाबूत आहे. मुख्य दारासमो रील मोठा बुरुज तग धरुन उभा आहे . या बुरुजाच्या चर्चा कमळाच् या पाकळ्याप्रमाणे फुललेल्या आक ाराच्या आहेत. म्हणूनच याला पद् मदुर्ग असे नाव दिले गेले असावे .
कासा उर्फ पद्मदुर्ग किल्ल्याच् या बांधकामाचे एक वैशिष्ठ येथे पहा वयाला मिळते. तटबंदीच्या दोन दग डांमद्ये सिमेंटिंग म्हणून चुना वापरलेला आहे. गेल्या साडेतीनशे वर्षामध्ये स ागराच्या लाटांच्या तडाख्याने आ णि खार्या पाण्यामुळे तटबंदीचा दगड झिजून गेला आहे. या दगडाची झीज पाच ते दहा से.मी. एवढी झाली आहे. तरीही दोन दगडांमधला चुना अजूनही शाबूत आहे. शिवकाली न बांधकामाचे हे वैशिष्ट्य आपल् याला चकित करते. पडकोटामधील चौ कोनी विहीर, तोफा, इमारतींचे अव शेष असे पाहून आपण मुख्यकिल्ल् याकडे निघायचे पडकोट आणि मुख्यकिल्लायामधील खडकावर समुद् रामधून वाहून आलेल्या शंखशिंपल् यांचा ढीग साचलेला आहे. कासा किल्ल्याच्या महाव्दारामध्ये प्रवेश करण्यासाठी चारपाच पायर् या चढाव्या लागतात. दाराच्या आत ल्या बाजूला पहारेकर्याच्यासाठी केलेल्या देवडय़ा आहेत. किल्ल् याच्या तटावर जाण्यासाठी पायर् यांचा मार्गही आहे. मधल्या भागा मध्ये नव्याजुन्या वास्तूचे अवशेष पहायला मिळतात. काहीकाळ भारतातील कस्टम ऑफिसचे एक कार्यालय येथे थाटलेले होते. हे चौकी वजा कार्यालय येथून हलल्यावर या सगळ्या वास्तूचा ताबा निसर्गा कडे आला त्यामुळे सगळ्या वास्तू ंची रयाच गेलेली दिसते. चारही बाजुंनी खा रे पाणी असताना आतमध्ये गोडय़ा पाण्याची चार टाकी केलेली दिसता त. किल्ल्याचा दर्या दरवाजा आणि त्याचेस्थापत्य पाहून परत फिरा यचे. तटबंदीवरुन जंजिरा आणि सा मराजगड किल्ले दिसतात. मुरुडचा किनारा ही उत्तम दिसतो.
मुरुडला जाण्यासाठी अलिबाग रे वदंडा मुरुड असा एक गाडी मार्ग आहे. मुंबई-पणजी महामार्गावरील नागोठणे अथवा कोलाड येथून रोहे गाठावे रोह-चणेरे बिरवाडी मार् गे मुरुडला जाता येते. तसेच मुं बई-पणजी महामार्गावरील इंदापूर येथून तळा-भालगावमार्गे ही मुरुड गाठता येते.
संतोष घारे
[गर्जा महाराष्ट्र माझा]